طبیعتا همه فرش ها حتی اگر در محیطی مانند خانه نگهداری شوند و از آسیبهایی چون انواع لکه ها و خرابی ها در امان بمانند باز هم مجاورت دائمی آنها با هوا به تنهایی سبب آلوده شدن و کثیف شدنشان میشود؛ بنابراین شست و شوی فرش چه ماشینی و چه دستباف امری کاملا ضروریست.
بدیهیست شستشو و نظافت فرش دستباف ، اصول و قواعد خاصی را میطلبد که با رعایت آنها میتوان کیفیت اولیه ی آن را حتی بعد از شستن حفظ کرد در حالیکه اگر این کار به درستی انجام نگیرد ، باعث فرش شما خصوصیات ظاهری خود را از دست بدهد و نیز ساختارش مورد آسیب واقع شود. از آنجاییکه ذرات گردوغبار موجود در هوا در لابه لای پرز فرش فرو میروند با گذشت زمان باعث تیره تر به نظر آمدن سطح فرش میشوند و قاعدتا هرچه فرش شما زمینه روشن تری داشته باشد به شستشوی بیشتری نیز نیاز دارد.
به طور معمول فرش ها را پس از بافت و پرداخت و قبل از ارایه برای فروش یک بار میشورند و بعد از آن شما بعنوان استفاده کننده ی این کالا در صورت لزوم میتوانید آن را شست و شو دهید.
یکی از اقداماتی که بهتر است قبل از شستشوی فرش انجام شود ، غبارگیریست. غبارها در واقع ترکیبات مختلفی در هوا هستند که به شکل ذرات آهن ، کربن ، دوده ، آلومین و سایر مواد به داخل پرز فرش نفوذ میکنند. به دلیل اینکه عموما این ذرات جذب کننده ی رطوبت هستند ، ممکن است در دراز مدت بصورت لکه های چرک روی سطح فرش پدیدار شوند.
لازم به ذکر است بی توجه ای به تمیز کردن و زدودن این غبار در نهایت باعث پوسیدگی فرش میشود. آسیب جدی دیگری که عدم غبارگیری به فرش شما میزند ایجاد مکان مناسب برای رشد حشراتی است همچون بید که باز هم باعث از بین رفتن کامل فرش خواهد شد ، بنابراین عمل غبارگیری فرش بصورت مکرر کاملا الزامی است بنابراین بهتر است هر چند روز یک بار فرش خود را با جاروهای برقی با دور کم تمیز کنید. هرچند در زندگی های شهری که معمولاً از جاروبرقی استفاده می شود ، گرد و غبار چندانی درون فرش باقی نمی ماند اما باز هم خیلی از افراد حداقل سالی یک بار غبارگیری اساسی تری انجام میدهند. بطور کلی عمل غبار گیری به دو روش معمولی (دستی) و ماشینی انجام میگیرد :
غبارگیری معمولی (دستی)
به چندین روش میتوانید فرش خود را بصورت دستی غبارگیری کنید :
میتوانید فرش را از پشت بر روی یک شبکه ی توری فلزی که در ارتفاع مناسبی از زمین قرارداشته باشد پهن کنید و سپس با چوب و یا وسیله ی دیگری به پشت آن ضربه بزنید. با این حرکت کلیه ذرات گردوغبار از فرش خارج شده و چون بین فرش و زمین فضای خالی است ، این ذرات دوباره به داخل فرش نفوذ نخواهند کرد.
راهکار دیگر این است که فرش را به پشت روی زمین پهن کنید و با چوب به پشت آن بزنید ، سپس فرش را بردارید و بعد از اینکه گردوخاک و سایر موادی که بر روی زمین ریخته شده را جمع کردید و در نهایت روی فرش را با جارویی زبر تمیز نمایید.
برخی فرش خود را محکم به زمین یا سطحی سفت میکوبند تا غبار آن خارج شود. البته لازم است بدانید که این روش به هیچ عنوان توصیه نمیشود و بدترین نوع غبارگیری میباشد چراکه احتمال آسیبهایی جدی در این روش وجود دارد تا جایی که ممکن است باعث گسیختگی تارپود و پرز فرش نیز بشود.
روش دیگر این است که چهار نفر هر یک گوشه ای از فرش را گرفته و به ترتیب ضربه ای موجی شکل را به فرش وارد سازند ، به این ترتیب فرش از چهارطرف با تکان داده شدن و ضربات متعدد غبارگیری خواهد شد.
نکته ای که در مورد غبارگیری دستی باید بدانید این است که ضربات چوب نباید آن قدر محکم باشد که به بافت فرش لطمه بزند. اگر فرش شما کمی کهنه و قدیمی باشد و یا رفو شده باشد هر گونه ضربه شدیدی باعث وارد شدن آسیب های جبران ناپذیری به فرش میشود.
شاید تعجب کنید اما بهترین وسیله ای که برای زدودن گرد و خاک و تمیز نمودن روزانه فرش پیشنهاد میشود ، جاروهای دستی و معمولی میباشد چراکه دوام فرش بیشتر حفظ خواهد شد اما در صورت استفاده از جاروهای برقی توجه کنید که حتما از جاروهای برقی با دور کم بهره گیرید.
غبارگیری ماشینی
با پیشرفت فن آوری و تکنولوژی ، روز به روز ابزارها و ماشین آلات جدیدتری برای غبارگیری فرش طراحی و ساخته می شود که ما بطور کلی در مورد آنها توضیح خواهیم داد :
ماشین های ضربه زن مکانیکی
داخل این دستگاه دو محور استوانه ای شکل قرار دارد که به هریک از آنها تسمه های پلاستیکی یا برزنتی بسته شده است. عملکرد این دستگاه به گونه ایست که وقتی روشن می شود فرش از یک طرف به داخل آن هدایت می شود ، مرحله اول خارج شدن پرزهای فرش از حالت نمدی و خوابیده توسط شانه زدن میباشد.
بعد از این مرحله فرش توسط ریلهای مخصوصی به میان محورهای گفته شده هدایت می شود ، این محورها به علت گردش سریع به دور محور طولیشان ، تسمه های برزنتی یا پلاستیکی را به صورت مکرر به پشت و روی فرش می کوبند و از این طریق ذرات گردوغبار به راحتی از درون آنها خارج می شوند و در نهایت فرش از سمت دیگر دستگاه به بیرون هدایت میشود. البته نکته مهم در این دستگاه ها قابل تنظیم بودن آنها نسبت به نو و کهنه بودن و یا ضخامت فرش هاست.
غبارگیری با دستگاه مکنده
از این دستگاه بیشتر برای قالیهای کهنه استفاده میکنند. عملکرد این دستگاه به گونه ایست که گرد و غبار فرش ابتدا با یک برس یا جاروی نرم در جهت خواب فرش جارو شده و سپس بوسیله دستگاه مکنده جمع آوری می شود. شدت این دستگاه نیز باید با توجه به نوع فرش تنظیم شود تا از کنده شدن الیاف و پرزهای فرش جلوگیری شود.
دستگاههای جدید غبارگیری
در طی سالهای اخیر و با پیشرفت تکنولوژی ، دستگاههای غبارگیری جدیدی به وجود آمده است که علاوه بر داشتن بازده بالا ، می توانند در زمان کوتاهتری تعداد زیادی فرش را غبارگیری کنند.
این دستگاه متشکل شده از یک گردونه ی بزرگ که دارای یک استوانه توری شکل میباشد ، این استوانه در درون اتاقک بزرگتری قراردارد. گردونه متحرک از میله های فلزی ساخته شده است و تا حدودی شبیه ماشین های لباسشویی عمل میکند. پس از قراردادن تعداد مشخصی فرش متناسب با گنجایش دستگاه ، در آن بسته می شود و سپس گردونه داخل دستگاه به حرکت درآمده و با سرعت به دور خود می چرخد. براثر حرکت دورانی به وجود آمده ، تمامی فرش ها از پایین به بالای گردونه و بالعکس حرکت کرده و براثر آن گردو خاک آن کاملاً زدوده میشود.
گردوغبار خارج شده از فرش ها توسط کانال مکش هوا یی که زیر اتاقک قراردارد خارج شده و بوسیله کانال در یک جا انبار میشود. البته برای جلوگیری از آلودگی هوا در این روش میتوان امتداد این کانال را به درون حوضچه های آب هدایت کرد ، در این صورت لازم است هر از چندگاهی آب این حوضچه ها تخلیه شود.
از دیگر نکات مهم قبل از شستشوی فرش بازرسی آن میباشد به این معنی که فرش باید ازنظر میزان پوسیدگی ، وجود هرگونه آسیبی مانند سوراخ ولکه بررسی شود تا بتوان بهترین نوع غبارگیری و شست و شو را انتخاب کرد.
درصورت وجود سوراخ درفرش قبل از شروع عملیات شستشو فرش حتما باید عملیات رفوکاری وترمیم انجام شود. اگر لکه ای بر سطح فرشتان افتاده باشد پس از رفو باید به رفع آن اقدام نمایید.
قالیشویی به روش سنتی
در قدیم معمولاً فرش را در درون نهرهای روان آب قرار میدادند و پس از آن که فرش به خوبی خیس میشد آن را به بیرون منتقل کرده و با مواد شوینده ای مانند چوبک و سایر شوینده های قدیمی با استفاده از پاروهای بزرگ می شستند. سپس فرش را دوباره به نهر آب فرو برده و کار شستن مواد شوینده را آغاز می کردند. در نهایت نیز فرشها را بر روی صخره ها و سنگهای اطراف رودخانه و در مقابل نور آفتاب قرار می دادند تا پس از چند روز فرش کاملاً خشک شود.
اگر تمایل دارید فرش دستباف خود را بصورت دستی شست و شو دهید ، بهتر است به نکات زیر توجه فرمایید :
برای شست و شوی دستی فرش ، استفاده از زمین سخت مثل زمین سیمانی و موزاییکی که شیب دار هم باشد بهتر است.
در فرش های دستبافتی که رنگ پس می دهند استفاده از آب گرم پیشنهاد داده نمیشود ، چراکه آب گرم رنگ پس داده شده را در قسمت های روشن فرش تثبیت می کند و رنگبرداری بعد از آن سخت و هزینه بردار خواهد بود. برای اینکه بفهمید فرش مورد نظرتان رنگ پس می دهد یا نه ، یک دستمال سفیدرنگ که با آب نیمه گرم خیس شده به قسمت هایی از پرز فرش بکشید یا پرز فرش را درون دستمال برای چند ثانیه نگه دارید ، تغییر رنگ دستمال نشان دهنده این مساله خواهد بود.
توجه داشته باشید که جریان آب باید به صورت دوش و با حرارت معمولی باشد.
خوب است بدانید ، فرش هایی که چله آنها از پشم و ابریشم یا گره های ابریشمی باشد پس از شستشو از کیفیت اولیه شان کاسته می شود.
سعی کنید در شستشوی فرش دستباف از شوینده های خنثی مانند شامپوی فرش ، مایع ظرفشویی یا پودر صابون استفاده کنید و از استفاده ی مواد شوینده قوی و اسیدی بپرهیزید ، شستشوی فرش با این شوینده ها منجر به خشک و شکننده شدن الیاف پشم می شود. از آنجاییکه این مواد برطرف کننده چربی های قوی و دارای ترکیبات شیمیایی اسیدی قوی هستند ، چربی الیاف پشم را گرفته و منجر به شکستگی و بروز کچلی در فرش می شوند.
به هیچ عنوان فرش هایی که رنگ پس می دهند را از قبل خیس نکنید چون در این صورت قسمت های روشن فرش رنگی می شود و فرشتان کیفیت و زیبایی خود را از دست میدهد.
همچنین توجه داشته باشید اگر فرشتان رنگ پس می دهد نباید پس از شستشو و آبگیری آن را لوله کنید بلکه بهتر است فرش شسته شده را کاملا آبگیری کرده و یک ساعت به همان حالت روی زمین بگذارید تا قسمت هایی که رنگ پس می دهد با قسمت های دیگر فرش تداخل پیدا نکند.
میتوانید فرش نیمه مرطوب را در معرض هوا آویزان کنید اما توجه داشته باشید که حتما در سایه یا نور غیرمستقیم خورشید باشد.
در نهایت پس از خشک شدن فرش آن را با جاروی چوبی به سمت خواب فرش جارو کنید تا تمام طرح های فرش سر جای خود قرار بگیرد و فرش شما مانند روز اول ، زیبا و تمیز دیده شود.
پیشنهاد ما برای شستشوی فرش دستباف بصورت دستی
همانطور که گفته شد قبل از شست و شو باید در ابتدا فرش خود را غبارگیری کنید و در صورت امکان هر دو طرف آن را جاروبرقی بکشید.
فرش را در قسمت تمیزی از روی زمین پهن نمایید و سپس با استفاده از وسیله ای مناسب مانند شلنگ باغبانی فرش را خیس کنید و بعد از خیس شدن فرش ، آب سرد را با ماده شوینده مناسب ترکیب کنید تا مایعی کف آلود ساخته شود ، توجه داشته باشید که ماده شوینده مد نظر را نباید از میزان معمول رقیق‌تر نمایید.
در این مرحله با استفاده از اسفنج آب کف آلود را روی تمام قسمت‌های فرش دستباف خود بمالید.
پس از کف آلود کردن و شستن تمام سطح فرش ، سرتاسر فرش را آبکشی کنید.
حال فرش را بفشارید تا اب آن گرفته شود ، در صورتی که فرشتان رنگ پس نمیدهد میتوانید آن را لوله کرده درغیر این صورت به همان شکل رها کنید تا کمی خشک شود و سپس آویزان نمایید.
قالیشویی به روش جدید در کارخانه
معمولاً کارگاههای قالیشویی را در بیرون از سطح شهر دایر میکنند تا حتی الامکان از آب نهرهای کنار شهر استفاده شود و یا بتوانند با حفر چاههای عمیق ، آب مورد نیاز برای شستشوی فرش را مهیا کنند.
در برخی کارگاههای قالیشویی دستگاههایی که به کار برده میشوند ، دارای برسهای بزرگ و دایره ای شکل می باشد و توسط نیروی برق به حرکت در می آیند ، عملکرد این دستگاه ها به گونه ایست که به آهستگی سطح فرش را سائیده و نقاط تیره و چرک آن را می شویند و پس از آنکه تمام فرش شسته میشود. در انتها نیز شلنگهای آب که دارای دوش های پخش کننده آب است با فشار تنظیم شده تمام فرش را آبکشی کرده و مواد شوینده را به خوبی از قالی دور می کنند.
در این کارگاهها عموماً به جای لوله کردن فرش و آبگیری آن به روش سنتی ، از دستگاههای خاصی استفاده می گردد که عملکرد آن شبیه دستگاههای سانتریفوژ است. این دستگاهها محفظه ای استوانه ای هستند که فرش را داخل آن با دیواره فلزی و مشبک مهار کرده و با روشن شدن دستگاه ، فرش بسرعت و با حرکت دورانی به چرخش در می آید؛ و به علت نیروی گریز از مرکز ، بیشتر آب موجود در درون قالی به طرفین هدایت شده و از درون دیواره مشبک که در پشت قالی قرار دارد خارج میشود. همچنین در بسیاری از موارد این دستگاهها همزمان مقداری حرارت نیز تولید می کنند تا عمل خشک شدن قالی را سرعت بخشند.
شستشوی فرش با اصول مذهبی یا اسلامی
آلوده شدن و کثیفی فرش در منزل امری اجتناب ناپذیر میباشد به خصوص اگر در منزل تان کودک هم داشته باشید ، بنابراین هر آن احتمال دارد فرش شما بر اثر اتفاقات مختلفی نجس شود. برخی برای از بین بردن نجاست از روی فرش ترجیح میدهند که شستشوی فرش خود را با اصول مذهبی انجام دهند.
شستشوی فرش با اصول مذهبی در قالیشویی ها نیز انجام می شود. شست و شوی مذهبی به این معناست که فرش باید با آب کرو یا جاری شسته شود. منظور از آب کر آبی است که حجمی برابر با ابعاد یک مکعب با ضلع سه وجب و نیم داشته باشد. روش دیگر شستشوی فرش با اصول مذهبی استفاده از آب جاری میباشد که البته راحت تر از روش قبلی است منظور از آب جاری ، آبیست که جریان داشته باشد و قطع نشود. لازم به ذکر است که امروزه در عموم قالیشویی ها از آب جاری برای شستشوی فرش استفاده می شود وهمین امر سبب شده اصول مذهبی در شستشوی فرش به طور کامل رعایت شود و نجاست روی فرش یا موکت شما به طور کامل از بین برود.
